KA AWLMOHTE: Pu Awnzagen Tombing  

ON ZOMI:
I PNC kiphuh khiak apan tuni tan in Paite mite lunggulh leh mangmat tuh Chin state a I mipihte i gamlaia ah international boundary I deihteelna khat beekle omlou in hong kikhunga gamnih isuak kha uhi. Amaute toh kikhen I ut keia kigawm khawma pumkhat a omkhawm tuh I lunggulh uh leh I mangmat uleh I deihthusam uh ana hi a, tua ziakmah in I PNC constitution masa ah leeng chiangtakin ana kigelh a, tua pen zuau hidin kagingta theikei hi. Tua ziak mah ahidinga,1947/48 lakvela Khul Union lain, thuthang diklou khat ziakin Unau Hmarte toh amau le a theihlouhpi khat un Kidou din nana kisa khadek mawk hang. Tua hun lai in Chin state apan in eilam panpih din tangval bangzah hiam hongtung man chih I thei. Tuahunlaiin Chin State a I unaute u toh I la pi uh I thei lai uhia *'I kot kawla dou hong lan leh palbang nang khawm ve ni'* chih khawng I lungsim ah ging thei lai veh aw.
Tua khawng mah I lungsim ua sitheilou ahi dinga, 1960 May 30 PNC in Burma leh India a Chin mite kigawmding ngetna in Chin Re-Unification Memorandum, India Prime Minister kiangah nana khedop mai uhi.

Tua toh kituak mahin, Pu Tunkhapum Baite in Chin mite kigawmna dingin volunteer hon khawmin, Chin Liberation Armay hon phuan hi. Tua hun in Chief of Army Staff din Col. Sonkhopau (chin state apan mi) hipah ngal hi. Tua hun lai a eilawi bela hongtai Burma a kik nawnlou om den bangzah hiam uhi.Hichibang a amau toh kalsuan kibanga kisuan den ahi.

Huchibang Chin mina I kiloh lai in laisiamten research hon bawl uha, Dr.Kamkhenthangte, Pu Thangkhangin Ngaihte, Dr.Vumson, Pu L.S Gangte leh Pu T.Gougin leh mituamtuamte finding apan I ki gawmkhawmna min ding ZOMI ahi ahon chi uha, ei Churachandpur District adiakin Thanlon leh Singngat area ah ZNC hongkiphuan in ZOMI hihna baptisma ina tang uhi. Tuahun laiin mipi hiipin nung zui hau mah leh uh PNC kichi pen constitution hoihtak neia kipua ahihmanin leh a movement pen MLA election toh aki hetkhak luat manin PNC ah genda a alutna hialdin hun hong kidiah kha hi.

Huchih sungin Burma lama campaign ava bawl chiangun dik nana sa in tuni chiangin Myanmar ah adiaka ei Paite/ Tedim kampau toh kinai teng Zomi in nana kipe kim sipsip ta uhi. *Huchih sungin India ate leng a thawmgin daituanlou 1984 PNC khawmpi Tuithapi ah Zomi pen alianzaw a iki khaikhawmna min dingin hong thupukta uhi.* Huaia pan nidanga kikhaikhawmna mina Chin chih ina zat kha Zomi ihita uh hi. Huaiziakin ,Zomi kichipen eia mahmah, ei Manipur apan piang mah ahi chih ichian ta uhi. Tuapen kuamah in ahong phuahsak hilou in ei a kipan maha piang ahi. Myanmar a I unauten a hong impose uh ahikei. Eilama kipan mah amau lungsim taktoh ana pom uleh amau ahon popular sak zaw ua, kithehdalhna gamte uh Malaysia, Australia,USA,Europe te ah hiai Zomi min mah in kizong in, kizom in, kipua uhi.

*Hiai Zomi ah:* Pau kisinding bangmah aom kei, napau chuh napau ahimai. A neitu leh aphut khetu na hih ziakin napau malkhat le adiklou a omkei. Neu chikchik pau kilamdang, khopau, Vengpau, area pau chihte bel om sek mah. Bukpi pau leh Kaihlam pau leng Bukpi pau chiatchiat kibang kimlou. Lamzang pau chiatchiat ah Songtal pau leh Hanship pau leng kibang lou. Lousau pau chiatchiat ah, Kangkap pau leh Mualnuam pau kibang kim lou. Huchimahbangin, Zomite te leng Mallam leh Simlam pau kibang kimlou ding. Himahleh akibatlouhnate namdang pau I lak khak te khawng leh development a I top tawmte khawng hilel hi.Tua I toptawm leh namdang pau te I paihkhiak chiangin akibang, neuchikle lamdanna omlou ana hi. Tua kia thamlou in pau upa tampite Tedim lamten ana keplai uh bang oma, en leng ikep omlai veve hi. Huaiziakin, ipau a mikhual keia, I late khek angai tuankeia,lehthak angai tuan keia, ahi bangbang in mikhual hetlou in asak theih hi.Huai ziakin hiai Zomi ah pau kisin ding,pau khekding malkhat leng omkei.

*Hiai Zomi ah:* Beh leh phung kizon tawmdi bangmah aom kei. Tombing nahihleh Tombing adim in om. Suantak nahihleh Suantak adimin om. Ngaihte, khuptong, Laingek, khaute, Neihsial, Guite, Naulak, Hangsing, Hangzou, Hauzel, Tonsing etc, etc adim in om, kia thamlou in na kizop pihsa te toh kilohna kibang a omta chihna hilel hi. Ka behte omkei, ka laigui zoppih kuamah omkei chihna di himhim omlou, I chi I sa, I beh I phung omna, I phungpi te omna lak hilel hi. Pawl dang ah ka beh ka phung khat leh nih nana om kha thei, bang ziaka nana omkha hiam chin va dong le, aziak hon hilh thei ding. Tua pawla kei behte a om hang in, Paite laka beh dangte omkha lou zel. Tuabanah tua laka kei beh khat aom hangin,ka beh tamzawte Zomi laka om ahihmanin,tua pawl ah mikhual ka hi.

Huaiziakin, Zomi mah ka beh ka phung omna , ka chi ka sate omna, kapu -kapa ki patna na hi zaw.

*Hiai Zomi ah:* I ngeina te kisinse ngailou in bukim takin a omsa hi. Tanu, thallouh leh vengthusa chihte nut siat hiam mihihdan chih chih, mi ngeina chihchih a I siamlouhpi va sin tawma vazon tawm angai kei, I neihsa hi a, I chindan hi a,kisin tawm di bangmah omlou hi. Hiai zomi ah, I paua I pau chiangin kuaman hon zahpih lou dinga, ibeh I phung I gen chiangin, kuaman lamdang sa lou dinga, I tawndana I tawn chiangin kuaman hon zahpih lou dinga hi.

*Hiai Zomi ah:* Ki pem vialvial ngailou dinga, I pu I pa satsa gamlei I humbit a lungmuangtaka I ten theihna dingin theih tawpin I pang khawm ding hi. Eh, Tedim khua leng Guitete sat hiveh aw,kuadang sat sa I hi ua. Manipur gam a I khuate leng atamzaw Chin state apan kisat ngen ahi. Atanchin ka theih, Zenhang Lamka, Tonglawn, Songtal, Mualnuam, Hanship, Gouchinkhupveng Lungthul, Lungchin, Ngalzang chihte. Direct a kisat lou sunte leng Chin state a pan Mizogam tawna saat ngen ahi.etsakna ding in ,Sialbu, Kaihlam, Bukpi chihte, khodang tampi Zomite tenna khua tam pi omlai, atanchin tamlou ka theihte etsakna kon gen lel ahi. Hiai ei Zomite tenna teng igam ahi. Chin state apan Manipur singtanggam Zomi kichi apom teng tenna I gam ahi. Kuamah dang khuambang luah ding a I phal louh ding ahi.

Aw le, hichibanga Zomi ka hi I kichih lain,I kinaih pih mahmah unau banga ingaih Kukiten Paite te chi in leh amau thu manglou honsa in kidouna hon pan ek mawk uhi, Ei leng I nam heututen utlou pipi in kidouna I maituahta uhi, Kiging lou mah ihi di uam,I khuate kang zungzung in I it I ngaih tampite hinna ana tanta ua, Mizoram ah I mi -isa tampite ava galtai ua, amau leng hon awlmoh in galtaite ann nana pia in, bukna leng ana pia ua,tua kia thamlou in Kuki toh kala palaia hong pang in ahon buaipih mahmah uhi. Kipah huai.

I Zomi (Myanmar) atai pawl leng aom ua, amau pen sepaih vaihawmna nuaia om ahihmanun, tampi vatai thei kei mah lehang, a tai I Pastor khat hon gen danin,I Zomi pihten nek leh tak ana piak ban uah, nitak khat Tedim kholai a avak leh anung ah tangval bang zah hiam kihou lim tiptip in, khat in *"ken zaw Lamka lam a I unaute thuakna pona lua, thuak zoulou, zing chia Lamka lam manoh ding, kuan ding"* achi hi. A lawmpan leng, *" unau Paite te thuakna pozou lou,kei zong hong kuan ning"* chi a anunga pai tangvalte houlimna azaka pan lung muan huai sa hi. Tua zoh nibangzah hiam in Pastorpa tunna in khawng ah van hong kisek khawm hi.

Lawmte aw, Khul Union laia I tangval te la pi' I kot kawla dou hong lan leh, palbang nang khawm ve ni' chih, ala thei nawn kei mah le uh, *'sinlai pai tembang kuah'* gige uh nana hizaw uhi. Huchiin Manipur ah tuh tualgal in ma hon sawn zela, Kuki- Zomi kala tualgal tuh,Zomi lamah galthuam hoih zawte hong om in, gal doudi le mi hong kiching hiaihiai in, atawpin tuh tangvalten thau zat seng louh phial leh thautang zat seng louh phial a hon tawita ua, huchilaka lemna palai lamte leng nana hat thou ahihman un cease –fire in, leh peace agreement suai kaih in ahon lapta. Paite mipite aw, bang lungsim neita ihi di ua aw, atheilou I hi tel ua hia, I theihkei leh atheizaw om ngal eive, huaite lakah kan ngal le ake. I pau khial khadi ua aw, I ngaihtuah khial kha di uh e. Maban hong pai zeldi ah leng hiai Zomi mah kulhpi a neikawma I pai kei in zaw' singkunga vasa tuang bang' lel I hi ding.

Zomi ah Namdangte lunglut nawnlou? Chih kampau zak zeuhzeuh in om.Ka dawnna tuh,Zomi kichi min belhtaak hon sa a, ma a Kukite toh kidouna a leeng min kangmang dia ahon gintak laia thil hong kilumlet phial dana ZOMI dang ten hon mu in,belhtak hidin hon mu uhi. Himahleh ei mahmah ih I sumualphoua , ei laka mualphou taka I koih manin, kuan belh tak ahon sa dia? A hoihkim uh kachi ahituan kei, hih khelh tampi leng nei hikha unteh. Hilele hoihlou correct nahun hilou, pan khawm hun. Bill thum toh kisai ah bang ahihkhial ua eite? MLA lah hilou ua, A mau moh sadi I hihleh namdang ten le hichibang organization neithou, amau amau ate bang a loh ua, tua dan in abawl himhim ua hia? Mi toh kizoma , atawpa eia mah en I phuk di leh kuan ahon beel mahmah dia, inn sung buching khat va beel in, atawpin apa uh hon simmoh mawk le uh, kua sawt a om ngam dia? Zomi chia min a hong bawk lai in, ei Zomi a ainntek pen kichiten I zomi I phuk leh kuan ahon taisan lou mahmah dia? Paite mipite aw, aki khel naikei, hoihlouhna keleu genlou in, thathak la in lungtang thak pu ve ni aw, I mangthang petmah kha di uh.

Huaiziakin, *ken zaw Zomi maha muanhuaia I om ua I puah louh ngal uh lampi dang himhim omlou hi in kamu.* A dang KUKI hi in MiZO hi in Naga toh I ki thuah inle, ei Zomi mah mina I pan khawm kei leh I omna peuh ah mite simmoh leh nelhsiah in I om zel ding uhi.

Ahihhangin ken chu, Independent e, bang e kichite pawl ka mangmat pha kei, tulel takin, social , culture leh literature re- unification ahi kagen, Internatioanal boundary ten asukbuai zohlouh ki itna leh pan khawmna ahi, ka gen. Gam pek khata omsa ihihmanin territory khata om, kumpi tuam nei kihi lel hi. Huaiziakin, iki khen leh I puk dinga, mite sim moh in I om dinga, mi namdang lakah mangthang khong ding I bang uh.Huchilou in adang va kici dek dek lehang lah:

*ON KUKI:*
I suut chiangin, I kinaih pih mahmah uleh ipau kinai mahmah himah le uh, unau Kukite tuh Manipur ah ana inntek mahmah uh chih amuh theih hi. A pau uh leng 30% phial Meitei pau aki helta chileng kikhial lawmlawm lou ding hi. A maUte chiklai peuh in Manipur ah nana inntek ua, Manipur leengten amimuan uh,nana hi gige uhi. Nidanga Meiteite toh ei, Sukte ana kidou lai unleng Meitei lama lamhilhtu in Kukite ama kai uh chih upa ten agen uh I za hi. Tua banah Guite hausa lian Pu Goukhothang matna ah leng amau mah identify bawltu ahi uh chih hilh in I om uhi. Tuabanah, Manipur State boundary zikna amun mahmah va sik amau mah ahi uhi. Tua ahihman in tutung bill toh kisaia I movement ah leng kithutuaktaka I heututen ahon paipih lai un, amau hong (Imphal lama te) pai in nuaisiah taka ahong bawl un lungsim ahon sunuam kei hi. Khenkhatte bel I nung hon thuap tawntung om mah le uh chih bel haih vuallouh in ithei zel. Khul Union ahong dinkhiakna leng Manipur singtang mite, Naga louteng khe khata din di chihlai in, amau Kuki kichihdi, resolution leng Kuki paua gelh ding ahon chih chiang un I heutu mas ate uh nana taisia uhi. Tu in leng kei muhdan in, tribal hihna ah problem kibang himah lehang Manipur apana pawtkhiak nadi tanah, pangngam di un ka gingta kei hi.

Huaiziakin, amau toh iki zopna ah I deih abat kei uh leh leng emotionally ready a I om uh kipha moh hi. Tua bang ahih keileh I kha siat nadi tamsak maimai kha ding bang kasa. Tuate banah, amau toh hichi lawmlawma kisuk khak nung in KUKI kichihding chih tel khawng ken chu mangsiat huai kasa hi. I ma a kidouna ah vuallel ihi tel ua hia? ka chi hi. Vuallel lah hingallou hanga, ZOMIte vuallel kei ve aw. Vuallelh malak I tualgal ma a nam thum/li khawng toh Zomi I pat hina pi, tual gal zoha nam 9 hial bang in Zomi chih min ah kithuah thei ve hang aw. Tuate bang genna ahi ding! Vualzou in kipuang kei mah lehang I vuallel kei uh. Tua mi hong belh I hihlai un en phuksiat leh taisan sawm gige pawl I om uh imuh chian mangsiat huai kasa hi. Huchibang lai ah Kuki lakah Paite beh hunkhop om zel, Hangsing, Guite, Singsuan, etc. Singsuon khenkhat Kuki laka aom hangun Singsuon tengteng Kuki chihna hipah lou. Hmar laka leng Singsuioan oma , himahleh Hmar hihna apom ziakun hmar ahimai uhi. Mizo laka leng Tombing, Ngaihte, Hangshing chihte a om hang in Ngaihte te tengteng Mizo hipahlou. Europe ah leng German beh France lakah tampi om thou. Huchi mah bang in France beh leng English laka tampi om thou.Tuate a kisuk buai di ahi kei. I om nana a om mai di ahi. Zo suan chiatchiat I hihna ah, Kuki pom pawl a oma, Mizo pom pawl aom chih na hilel hi. Hiai behte Hiai tea hi uh chia gamgi tangtaka va khen theihlouh hi. Pau in bel, Kuki pau, Paite/ Zomi pau leh MIzo pau om hi. Hiamahleh tua bawng lakah I beh le phungte uh om vek hi. Tuabanah tuate leng I ki tanauna hon ensak tu ahi. Himahleh pomdan or acceptance ziaka kilamdang hizaw.

Chilaileng unau Kukite toh hitaleh kitaisan thei bel I hi tuankei uhi. Manipur a singtang mi hikhawm, pau leh haam a a kinai pente I hi uhi. Himahleh Kuki I hi kei uh. Paite paua paute Kuki i hi kei uh. Alian zaw a kilohna na Zomi hiding chih I nam pumpi thupukna ahi. I PTC constitution ah leng chiangtakin kigelh hi. Ken inam heutu masate un honpi khial uh kasa hetkei. Vision hoihtak nei kawmin ahonna pi ua, tamkei mah lehang I pau I ngeina te kembit thei ding in ahonna pi uh kasa hi. I culture khenkhatte mangngilh tamah lehang. Nikum in leng Kuki Innpi Manipur ten palai honsawl uh ahi ngei ding a, Kuki Innpi reformation bawl na a palai sawl din, himahleh I PTC heutute un alianzaw kizop nadia Zomi nana telkhinta I hihman un, Kuki Inpi zom theilou ding chih chiang taka ana dawn uh thupi kasa a, chiang kasa a, gen thakthak nawnlouh hoih kasa. Himahleh Manipura singtangmi hikhawmna ah, sepkhawm theih ding tampi om ding chih bel achiang sa ahi. Himahleh Manipur apan a suahtak khiak nadia political movement neih khawmna ah, khasiatna lel khawng tun khak theih ahi ahi chih thu hi. Tuachi himahleh, Manipur a tribal hikhawm, problem kibang ihihna ah amau toh isep khawm theih tam law mahmah hi. Sem khawm in pangkhawm mah ni.

*ON MIZO:*
Mizo kichipen eilawi Zo suan te laka gam (state) kichiantak neithei omsun ahi. Mundang khopi e, gam e gengen mah lehang eilawi a dingin maingal taka I omtheihna om sun tuh Mizoram ahi. Ma a Kuki toh I buailain in leng iki kal uah lemna palai in hong pang ua,tutan pha I issuete ah leng hon pau hial sek uhi, tuabanah, buai lai mahin I galtaina mun uh ahi a, agam solkal un bukna leh nek leh taak ahonna pia uhi. Kipah thu gengen tuak.

Amaute nidanga Lusei nana kichi ua, himahleh, 1946 Muallungthu conference ah Mizo kichihtak di chi in thupukna ana bawl ua, Luseite atampen himah le uh, kipumkhata, khe khata dinna ding ahih phot leh chi in Lusei kichiten leng nialna bangmah omlou in Lusei chih min surrender in Mizo kichi ahon pomduamta u tuh thupi mahmah hi. Ama in a vernacular uleng Lushai, a nam recognition uleng Lushai, a gam min uleng Lushai Hills, sepaihpangte leng Lushai himahleh Mizo min in ahon khek vek uhi. Ei lawi mah banga, Paite pau mahmah, Vaiphei pau mahmah, Simte pau mahmah chi guiguia, akibat khakna te bang akibang lou dia bawl thakthak, gelh thak thak te hih tuak lou uhi. Ma a Lusei pau kichipen Mizo tawng ahon chih ua,phunchiakna neilou ahon pom un, siatna atun hia, tut naksangin a hong kivawk sang hiaihiai a tu chiang in sangpi atungta hi.

Ka gennop pen tuh tuate thupukna in Lushai Hills a nam tampi atel ua, Paite, Hmar chihte atel uhi. Himahleh Lusei pau kia Mizo pau ahon chih chiangun, leh Lushei pau pen official language ahong suah chiangin, paudang ahong ta nawn kei hi. Tua a Paite ana hikhate tuh tuchiangin, Paite pau athei nawn kei ua atu - atate un le athei nawn kei ua, khen khat amang theih laiten ka pute uh Paite pau a pau ahi uh chihtan amang theih lel uhi. Amaute n Paite ngeina inn dongta kibawldan, Paite ngeina leh tawndante himhim athei nawn kei ua, Paite kichih leng aut nawn kei ua, Paite kichih leh Paite pau aki zahpih uhi. Huaiziakin amau tuh Lusei/ Mizo suakta uh chihna ahi mai. *Huchi ahih leh a MANGTHANG himai lou umaw.* Huchibang lakah tunai zek a Mizoram va lutte leng anu leh pate uh kuhkal takin pang mah le uh,atate uh kholakah, Mizo pau in apau ua, anu leh pa kiang natan uah," milakah, Paite pau in hon houpih kei un, zum huai lua' achi uhi. Tuate le akhang nawn ah, atam zawte AMANGTHANG PAHDINGTE ahi uhi. Tuabangte' nu leh pate natan in le, I ngeinate angaina nawn kei ua, paidan kol tak mai,Lusei te toh kituak thei lamlam in pai uhi. Tua ahihmanin a MANGTHANG DINGSA in khosa uhi. Ahihleh bang a gam ideih, bang a nam leh gam ichih, I pau I lai, I ngeina te mah I it ziaka gam deih hanga, tua I nam hihna te zalenna toh aki zatna gam mah I lung gulh ihi kei a hia? Zalenna ichih tuabangte zalenna ahi kei ahia?

Huchibang lakah, Mizo kichih di, Mizoram belhdi chihte ahong kigen chiangin, ngaih tuah sau deuh hoih hilou hiam ka chi hi. *Tuate khawng ka ngaihtuah chiangin, atunga I gente mahbangin, MANTHATNA LAMPI a pai sawm thouthou I hi diam maw kachi hi.* Bang ahia I minam hihna a kepbit I sawm, I pau, I lai, I ngeina te khawng mah hilou maw. Tuate I it kei maimah in, arem changchang suaksukin, a utte vai, a utte Kawl, a utte Bengali, a utte Naga etc. suak sukle avele. Huaiteng ka gen hang in pau leh lai leh ngeina te awla kikhektou thei ahi chihte agingta lou bel kahi tuankei hi.

Tuabanah, a hisate va holhholh ni ka chihna bel hilou hi. Huai kachihna tuh, Mizogama nana omsa, Mizo identity nana pomsa, Ngaihte, hi in, Hangsing hiin, Hauzel hi in akuakua hita leh, amah deihtelna ahih nak leh Paite na hi, na om na adik kei va chi kholkei lehang, bang apoia? Himahleh I political destiny ah Mizo ahih leh ei a ding in lungkimtaka inam, ipau, I ngeina te vuiliamna himai lou ding hiam ken ka chi hi. Bang hiam thukhat aom chianga, Mizo hihdi, adang khat a om chianga, Kuki kichini chi a agenda thak polut a liing gige pen thankik toh kibatna himai lou hia ken ka chi hi. Ken I Zomi kip taka leta, buailaia kuamah khoih zoh louha ipum vilvel chiang in min thupi ahon sa ua, belhtak ahon sa uh ahi kei maw. I kim ikiang ah unau Gangte khenkhat Mizo a kilouta chihbang, unau Vaiphei saptuam group khat Mizo Presbytery alut chihte imu hi. Tuabang te ahong hih chiangun Mizo la ahon sa ua,M izo Bible bang ahon deih bawl ua,etc. Tuabanga Mizo hihsawmte adin thildang sai sai angai sama kachi hi. Enleng tuabang ilung gulh leh PLS khawng,PTC khawng, YPA khawng saisai ngailou ka chih ahi.

I nam tangthu bangle theih zek ngai khat om hiveh aw. Ni danglaiin, Lusheite kichi pen Hausa thupi leh galhat Vannuailiana makaihte ahi uhi. Ei lawi pen leuleu bel Hausa thupi, Galhat, adouzou singtangmi hausa omlou, Meiteiten le a luh zohlouh uh, Britishte kia in aluh zoh Hauchinkhup makaihte hihang , tuni chiangin India leh Myanmar ahong kikhen banah, Burma socialist gam leh sepaih vaihawmna nuaia ahong omchiang in, Myanmar gam pumpi Chin state telin economic opportunities himhim omlou in kumzabi kimkhat phial ahong om a, khantouh di banga khang thei zoklou in, sum leh pai siamna pilna zongin Myanmar a I Zomi pihte ahong vakzak ua, Malaysia, Singapore, Australia, USA, Europe gam tuamtuam Japan leh Hong kong tannin hong diang kheta uhi. Himahleh tuchiang in Myanmar in Democracy,leh free enterprise economy lampi ahon tawn panta a, ni khat ni chiangin, Myanmar a I Zomipihte leng midang sangin aniam zaw tuan kei di uh chih ka um tinten hi. Paite mipite aw, eite kibulphuhna kiptaka kibulphuh, suangtu kichian, pau kichian, ngeina kichian, ipupa pana iluahsawn neite ihi uh. Unau Luseite mahmah banga foundation kiptak apan inam kilemtou hi veh aw.

*Huaiziakin Mizo ah ki pia ni ichihleh, inam vuini chihna toh kibang hi in kangai taget hi.* Mangbat chiang a, I gal tainate amau va suahpah ding chihna ahi khol dia hia. Meiteite leng Ava kumpi in adou lain kum sagih sung agal tai ua, tuate laka bukna hoihtak pete Tangkhulte ahi uh. Himahleh leng Tangkhul Naga asuak tuankei uh. Tuate laka unau Mizote lakleng Kuki lak mah bangin Paite beh tampi om thou, Tombing, Ngaihte, Khuptong, Hangsing, Hauzel etc. Himahleh Paite a kipawlkhawm beh teng omvek tuanlou hi. Tuate ahi thei mah hi. A tung a igentaksa mah bang in, nam kinai ihihziak mah ahi a, tuate ah buailodah ni, Mizo ana hisate leng vasu buaibuai dah ni. A utte Mizo ahi ding ua, autte Kuki ahi kei di ua. Hileleng Zomi loungal ei ipumpi a iki lohna di, inam, ipau, I ngeina te abitna di leh akhanna ding omlou hi. Tuate banah, I taina namten gal hon dou pih lou uhi. Lemna palai in hong pansak uhi, tua tan ah leng kipahthu genni. Ahihhangin I nam pihten bel hong dou pih uh, galvan hong ngaihtuah pih uh, phatuam veve mah leh kilamdang zek.ngaihtuah ni, lawmte, suut ni. Innkuan leh unau khat leng a khilkhil a om hi. Etsakna in, kanaupa tuh kei kahi kei, kanau ahi. Tuabang mah in Mizo ichih leh Kuki I chihte leng kuamah dang a hikei uh, hiamahleh ei ahi kei ua, ei leng ihi tuankei uh. *Chi kawmin kuamah toh kitawngtawng lou in pankhawm sawmin, ma suanni lawmte.*

Tua banah, hiai behte hiaite ahi uh chih theih louh hi. Tuadana sut dekten suutbuai uha nam sung ah kikhenna piang zaw hi. Ei kikhenna diktak pen beh hilou in ipau in honkhen hilel hi. Kei mimal Tombing ka hi a Paite Zomi kahi a, ahihhangin, ka behpa Mizoram a ompa pen Paite a nana kilou nawnloua, Mizoa nana kipia a atu ata Mizo pau hi Mizo himai hi. Mizo kichiteng Mizo, Kuki kichiteng Kuki. Tuabanah, acceptance, pomna ah kinga lianpen lai hi. Mikhat in Zomi kahi achihleh khovelah nang nahi kei achidi omnawnlou hi. Bang pau in apau ahi mai thei, amel vai mel, sap mel, Naga mel apua ahi mai thei, himah leh aman Zomi kahi achihleh kuamah in nahi kei achi di omlou hi I PTC Constitution ah leng mikhat in Paite ka hi achih leh huaituh Paite first class ahi, Paite ahimai hi. Paite pau a Pau le hilou, Paite pau zahpih sim ka behkhat ahih ziaka Paite na hi va chi ringot sang in tuh aman pha zaw.

Tuateng ka gen hangin, Mizo hi in, Kuki hi taleh inam kinaihpih, Zo suan te ihi ua, tua te lakah ei Zomi I hi a, amau leng kilohna tuam nei hi uh. Pankhawm ding, kihuhtuah ding, ei hon huhte leng en I huh theih hun om thei, I ki dou pihte leng lawm hoih pen hi thei. Kuamah tawngtawng kei ni. Manipur ah Political demand nei ihih leh zong mi tawngtawng kei ni. Aknou chiakchiak nu phula ding a kuante apan sinlai sin ni uh. Huhna tamsem poimoh di hive hang aw,political demand nei bang ihihlaite toh.

*ON PAWLPI:*
Kuamah hon sawl le hilou,agen kei mohpuak le hilou, hilele, I nam awlmoh lua khat a nana kingai sam kahih chiangin, ka awlmoh thu khat I pawlpi toh kisai ahi. A hong kiphuh khiak tungin inam sunga I pawlpi omsunte, PNC, YPA, SSPP, PLS leh inam sunga laisiam muanhuai penpente kisam khawma, poimoh sak ziaka kiphut khia ahi. Kei leng huai hun laiin SSPP Standing Committee a Chairman kahi a, chial in zaw ka om kha kei. Himahleh, heutute hoihtaka kikum khawm a kiphut khia tuh hoih kasa law pah hi. Nam tuamtuam ten ei phuh khiak laiin, ana din ta ua, Naga te, Hmarte, Kukite chih khawngin ana dinta uhi. *I heutu President masa in agen kazak khakna ah, amin ding leng amahmah I zomi pih te omna lak, Manipur, Mizoram leh Chin State ava fan kual chiang in, pawlpi min ding in Zomi chih mah ding ahi ahon chi uhi.* Hiding him mah hingut in teh.

A kiphuh khiakma in nam dangten huchibang nei ahihmanun anei lou namte I pau ngam hetkei uhi. Khat vei houh (tua chuh kuamah bangmah chih nawn louh din) ei nam hilou helpawl khatin Mizoram a kipan in ei Paite mi khat ahon delh ua, amah leng I chi I sa lak chi ahi ding Manipur ah ahong tailuta, himahleh koi lai hiam ah man thouthou uh abang, atanchin aki theihtaka aki zon hangin kimu zou kei a, amau delh tutenlah' kakoih hoih ta uh' ahon chih san ua en lah bang mah igen ngam kei uh. Hiai bang huna apau di omlou, anang di omlou. Tuabanah, min thau gin ua political demand nei ua, en thau neilou, Unau Meiteiten, thau nei ua en thau neilou, pau ngam lou. Thau neite pau ngam, anei loute pau ngamlou. Tuabanah, a tungin zaw kivenna di maimai khawnga hon patpih sawm uh hinteh, van neiloupi (van tawmchik nei) khawnga hon khosakpih sawm uh himaithei, himahleh unau Kukite'n Gelzang, Mssion Compound khawnga tuailaite va mana aluang uh muhpawl om muhlouh pawl om, huchi kia le hunsa loua, Saikul khua a zankhat thu a I mi, I khua luhzak a a oma I chi I saten mangbatna atawp ahon tuah chiangun, mipi ki khamzouloute'n galvan omlou pi toh ahong kisak mawk chiangin, pawlpi in zuihlouh theihlouh ahong suak ahi ngei dia, chin leh ha suangin I pang a, I pawlpi I phung vuhta uhi. I gintak khelin I buai zaw a, I gintak khelmahin Pathian kithuahpihna le tang hang. Tua banah,miten nuainunga a hon koihlou in, nam kithu tuak, pang khawm in ahon ngai ua, belhtak hon sa uh ahingei ding a, Zomi kipawl khawm na kipat tung a tellou himahle uh, tuchiangin dialect kua bang Zomi a kipawl khawm theita ihihmna uah lohching mahmah in leh, igam leh ihihna I humbit zou uh chileng ikhial kei ding. *Khatvei 'Thanlon Kituhna 'kichi magazine a article khat kasim khakin, thupi kasa petmaha, itangvalte hansan dante kamuhin, kasuang petmah hi. Amau omkei le uh, Meitei underground nuaia om vekkhinta di ihi chih bangle gel huai kasa hi.* Huchibang hilelah meiteite laulua bang I unau kinai pih om zomah lai ahih chiang ua. Metei underground nana kipahpih le lah atawpa Parbung incident bang tuah theih, kia thamlou in, neep tak hilai ding. Huchibanga eilawi buaihetlou leh tungnung thou hi a kana gal et lai in, 3 bills toh kisai buaina hongtung a, amoh paw khalou leh I gam leh nam in I ki saktheihpih uh makaitu inn I hon haal mawk ua pan in mite'n ahon tung etna uh akiam hiai hiaita hilou maw, ken ka chia, miteng hon tung et laia ei leh ei I kibawl apan in min ahon simmoh in ahon musit deuhdeuh uh abang. *Ngaihtuah thak mah dih uh, pawlpi lam sai tute ahoih kim uh chi a pawng gup ka hi tuan kei, hilele namdang UG nei ten tutung buaina toh kisai in a UG te uh ahuchih u hia, khat bek inle mualphou takin abawl kei ua, apan khawm pih uhi.* Kingaih tuah thakni, akikhel naikei. I nam akise khin naikeia I tungding thak nawn di uh. Mite simmoh in maw I om det ding uh, hilou e ……..!

Tulsung khat piang Chiimnuai tate Kawlgam vaigam sim leh mal ah gibing khen in

Singta lai ah saltang khinta, Khangthei louni taikhua valta, Tuibang gawmni laizomte aw, Lunglau lou aw, Zogam lei aw, Sawt nawnlou ding, Sianin lumbang hon sung ding a, NI HONG TANG DING.

©𝐙𝐨𝐠𝐚𝐦 𝐈𝐧𝐒𝐢𝐠𝐡𝐭

Share:

No comments:

Post a Comment

Comments not related to the topic will be removed immediately.

Recent Posts

Popular Posts

Articles

SUBSCRIBE

Thangkhal Bible in Mobile

Mobile phone a Thangkhal NT Bible koih ding dan

Read Thangkhal NT Bible

JOIN KV fb

ZOMI FINS

PHOTO GALLERY

THANGKHAL COSTUMES
TBCWD TOUR 24-Sept-2022
Kulhvum Prayer

Blog Archive