SUKTE BEH LEH TEDIMGAM TANGTHU

Meitei tawh  kidona AD 369-1887

 ðŸ“š Takaung khua kumpi Abihrasa a sih ciangin a tapa golpen Kanrasagyi in a galkapte tawh Takaung  khua pan lal khia in Talawady gun ( Chindwin ) kantanin Kaletaungnyo ah Zasayu khua a sat hi.  Tua khua pan Ngitapanadi gun nisuahna lam Kyauhpantaung khua a sat hi.  Tua khua pan Ngitapanadi gun nisuahna lam Kyauhpan taung khua satin a teeng leuleu uh hi. asayu khua - ah Shan mi Ko  mandaraja in Kumpi a sep hunsung AD 369 kumin Meitei  te in Zasayu khua ( Bunglung ) a sim uh ciangin Zasayu khuapi Teinyin ah a tuah  uh hi. AD 416 kumin Komandaraja tapa Sawkantwe leh Mohnyin ukpipa leh Pagan ukpipate kipawl khawm uh ahihmanin Zasayu khuapi hong minthang mahmah hi.

  📚 Kawlgam ah Sawmonit in kumpi asep hun AD 1364 kumin Mohnyin leh Zasayu ukpite kisim uh hi. Sawmonit in  tua akisim ukpi  tegel simin a zo hi. Tua hun  a kipanin Zasayu ukpi gamteng Kawl kumpi leh Meitei ukpite khut nuai ah om kawikawi hi.  AD 1752 kumin Alaungpaya in Kawlgam kumpi a sepciangin Meitei gam leh Assam gam teng simin a zo kawikawi hi. Alaungpaya sih AD 1782 ciangin atapa Budawpaya in kumpi sem a, AD 1813 kumin Meitei gam ukpi dingin Majit singh koih in, Assam gam ukpi dingin Chandrakansingh a koih hi. Tua thu Assam mite lungkim loin Chandrakansingh ukpiza  pan a kia sak uh hi. Tua thu Budawphaya in a theih  ciangin Mahabandola pai sak in  Chandrakansingh mah Assam ukpi dingin a koih  kik sak hi. Tua hun akipan in Assam leh  Meiteite in Budawphya kumpi tungah siah a pia uh hi. 

  📚 Tua hun in England kumpi in India gam sung Siahgam ( Colony ) in neih khin aa, England kumpi in Meitei mite leh Assam mite huhin Budawphaya siah a dem sak hi. AD 1824 kumin England kumpi in Kawlgam hong sim a, Yandabo khua ah gal kilemna a bawlna uh panin Kawl kumpi in Assam leh Meitei gamsung kiukna nawngkai sak theiloding, tua gamte Kawl kumpi ukna  pan suakta sak ding cih thute a hel uh hi. 

  📚 Tua kilemna lai a bawl uh ciangin Meiteite in nidang hun Meitei gamteng deih kik in, Khawmpat gam Chindwin gun dong Meitei gam suaksak nuam hi. Tua thu Kawl kumpi lungkimlo a hih manin gamgi enkik  dingin AD 1831 kumin Kawl kumpi leh Idia Kumpi tangmi Capt. Grant leh Lt. Pembatonte Kindat Khua ah thu kikupna a nei uh hi. Tua  pan Kale-Kaabaw ( Kawlpi leh Tamu ) gamteng Kawl kumpi ngahsak a, a ki-uk zo nailo gam in a ciamteh hi.

 ðŸ“š Kawl kumpi leh Meiteite gamgi vai a nawngkai hun sungin Tedim khua ah Pu Kam Hau a minthan mahmah hun a hihi. Tua thu Meitei ukpipa in a zak ciang in " Kam Hau in hong simin ka ukna gamteng hong sutkha ding hi. kagam hong suhma in ka sim ding hi." ci-in thu gingsak den hi. Tua hun in Zomite midang ukna nuai ah ki om lo a, Pu Kam Hau uk lohna gamte ah zong Sukte te in Ukpi hausa semin na uk uhi.

 ðŸ“š AD 1850 kum ciangin Chandrakirtisingh in Meitei  gam ukpi sem a, Sukte gam simding cih thu gingsak hi. Tua ciangin 1834-1850 hun sung Sukte mite in Meitei gam ahun hunin na  simzel uh hi. Meiteite teenna Mombe khua leh Herraway khuate Mualpi khuami Pu Go Khaw Thang leh a pawlte in simin na uk  uh hi. Meitei gam ukpi Chandrakansingh hun sung 1856 kum in Sukte  mite in Meitei gam a sim kik uh  hi. 1857 kum ciangin Meitei Ukpipa in Sukte gam simding mi 1500 hong paisak in hong sim uh a, Meiteite in lel uh a hih man  in Meitei gam Political Agent  Col. Culloock in " Meitei galkapte meidawi lua uh ahih manin Sukte mite lel hi " cih thu   "Manipur Expedition Against the Kam Hows" 1857 laimai 164 ah kiciamteh hi. Hih Kikapna pen khat vei kikapna ci-in kiciamteh hi. Hih kikapna pen khat vei kikapna ci-in kiciamteh hi.

 ðŸ“š 1857 kum Meitei tawh kikapna ah Tapei leh Tedim kikal Meitei galkapte van a puaksak khuate khat ciangin Meitei lutang khatta hong puak un ci-in Pu Kam Hau in thu a piak bangin Meitei galkapte van a puaksak khuate in Meitei lutang khatta Pu Kam Hau a puak uh hi. 1859 kum April kha in Sukte mite in Meitei gam Shookono khua kiang Hankip khua sim uh a, a khua meitawh hal sak,  mi 15 that, mi 45 te a neih a lamh teng tawh manin a ciahpih uh hi.  Saitual khua sim in a meitawh halsak uh a hih manin Meitei Political  Agent in "Agression by the Sooties Reported in 1859" lai sungah Sukte mite gamtat khengval hi ci-in ciamteh hi. 1859 kum kikapna pen  nih vei kikapna ci-in kiciamteh a, hih hun dong Pu Kam Hau in galmai pui a, 1868 kum Pu Kam Hau a sih ciangin Pu Za Tual in gallmai a pui hi. 
  
  📚  Hih nih vei kikapna tawh kisai in, Meitei te  in a lungkim lohnauhSukte mite tungtah a puak  uh ciangin Sukte mite in " Kong kapnawn kei ding uh hi " ci in Col. Mc. Culloch tungah kicaimna a pia uhhi. 1871 kum ciangin Guite Pu Go Khaw Thang  in Meitei khua khat a sim kik hi.  Tua hun in Lushei Van Nuai Liante leh Meiteite Meitei gam Cachal ah a kikap hun laitak hi a, Sukte  mite in Lusheite simin mi a thatte sungpan lutang 4, Meiteite a puak uh hi. Tua galmat lutang 4 a puak manun Meiteite in "Sukte mite gal  cihding lah hamsa, pawl cih ding lah hamsa" ci hi. cih thu "Relation Between Manipur and Sooties Upto  1871"  lai sungah kiciamteh hi.

 ðŸ“š Tua khit ciangin Meitei ukpi Maharaja in a gam sungah Lushei mi leh Sukte mi a lut theih loh nadingin gamgi sungah Brigadier General Boucher leh galkapte a cing sak  hi. Meiteite leh Lusheite kido kik veve uh a, gal kidona pan Meiteite a ciah uh ciangin Pu Go Khaw Thang te tawh  Civu mun ah kituak kha uh ahih manin Go Khaw Thang man in Manipur thong sungah a khum uh hi. Pu Go Khaw Thang in a tuktum  at khia in Pu Za Pau zi, a   sanggamnu Pi Ning Vum kiangah a nuai a, late tawh a khak hi.

1. (a) Thei  bang  sen a taanglaithah pal cih tuahna , mimbang pianpih ciinmang in na vel ve aw
 (b) Mimbang pianpih ciinmang in na vel in la,
 duangzun sikin phualngia bang na zun ve aw
2 (a) Teitui mangpan kha na pham ta ding ci e,

 mimphung lun leh vang khua in hong lel ve vua
 (b) Mimphung lun leh vangkhua in hong lel ve vua,
 khakiak kumsawt huantu bang na ciing ve aw

Tua mahbangin Pu Go Khaw Thang in azi a dingin a nuai a, late a khak hi.
1. (a) Sunni tum zanglei sokbang mual ta e,
 lawm aw tun siang lam i zong mawh ding bange
 (b) Tuklu keelsawn zunlih bansam zo  hang e,
 Laihen zatam tuai liianun na sial nam aw
2. (a) Henkol khiana singhenna suangdang nuai pan,
 ngaih zalna ngalsial bang hong don dih ning e
 (b) Zinleeng samkaihna leh namcih gawmna,
 sunni vontawi tanggual khim khua kheng lang e, ci - in a lungzuanna la a khak hi.

 ðŸ“š Pu Go Khaw Thang  -te a kimatna tawh kisai in Cachar Mangpi Mr. Edgar in Kam Hau te in eite hong huh khit ciangin a gallui uh Lusheite sim a pai uh a hih manin Pu Go Khaw Thang te khak kik huai hi ci-in a gen hangin Maharaja  in khah kik nuam lo hi. Pu Go Khaw Thang a khah kik nop loh ciangin Kam Hau te in "Kong koihkhong keiding uh hi " ci-in thu zasak uh hi thu Capture of Kam Hau Chief Go Khaw Thang by Manipur Contigent  laimai 166 sungah kiciamteh hi.

Crd. Tedim gam leh Sukte beh tangthu pan lak kik.
Zogam Zomi thugil tuamtuam

Source: Muan Cing Laibusal 
Share:

No comments:

Post a Comment

Comments not related to the topic will be removed immediately.

Recent Posts

Popular Posts

Articles

SUBSCRIBE

Thangkhal Bible in Mobile

Mobile phone a Thangkhal NT Bible koih ding dan

Read Thangkhal NT Bible

JOIN KV fb

ZOMI FINS

PHOTO GALLERY

THANGKHAL COSTUMES
TBCWD TOUR 24-Sept-2022
Kulhvum Prayer

Blog Archive