Manipur a Zomi Movement Tawh Kisai Tamlou | K. Guite

MANIPUR A  ZOMI  MOVEMENT TAWH KISAI TAMLOU

~ K.  Guite

Founder President, ZRO  

&  Political  Adviser, ZRO 

Amasa  in,  Pathian  hehpihna  toh  mipite‟  deihna  banga  Zomi  Re-unification  Organisation  (ZRO)  i phuhkhiak  uh  kum  25  bang  chingta  a,  Pathian  min  ka  phat  hi.  Tup  leh  ngim  kichiantak  nei, Kivaipuakna  daan  leh  duun  kichuptak  nei  Pawlpi  ahihziakin,  haksatna  leh  buaina  tampitak tuaktou  zel  mah  leh  puksia  mailou  in  mailam  nawtzel  hi.  Heutu  masa  te‟n  bang  tupna  nei  a Pawlpi  na  phutkhia  a,  haksatna  bangteng  na  palmualsuah  uhiam  chih  leng  theilou  khangthak pawlkhat  te‟n  gamteng  sawkbuai  a,  ut  leh  dah  a  thudik  kimkhat  khawng  i  vek  ekek  uh  kazak chiang  in  lunghimoh huai kasa  mahmah hi. 

HONG KIPATDAN Zomi  teng  gawmkhawmna  dia  movement  i  pat uh  British hun  lai pek  himahleh Manipur  a Zomi  movement  i  patkhiak  uh  sawtlua  nailou  hi.  ZRO  hong  pianma  in  Pu  T.Gougin,  Pu Thianzakham@  S.K.Simte,  Lalneihthang@  Zokhankhual,  etc  te  makaihna  in  Daizang  khua  ah kum  1972  in  Zomi  National  Congress(ZNC)  na  phutkhia  uhi.  Amaute‟n  Pu  S.Thangkhangin, M.Phil,  JNU  a  simlai  samkhia  in  Zomi  ihihdan  nasatak  in  hon  tangkoupih  ua  thupi  kasa  mahmah hi.  Zomi  ihihna  kiphawk  in,  laa  phuakthei  in  phuak,  a  gelhthei  te‟n  gelh,  ninam  adia  kalsuan  thei in  kalsuankhia  in  pan  i  la  ua,  khopi  tuamtuam  bang  ah  ALZOSA  dinkhiak  ahi.  

Kum  1988  in Champhai  ah  1st  World  Zomi  Convention  nasatak  in  hon  sai  ua,  huai  nung  sotlou  in  daltu  tamtak ziakin,  vangtahhuai  tak  in,  Manipur  a  ZNC  makaihna  a  Zomi  movement  hong  muihkik  a,  poi petmah  hi.  Bangteng  hileh,  Manipur  Zomi  movement  khangthu  ah,  ZNC  leh  huailai  a  heutute‟ contribution  chiamteh  tham  ahihna  bei  ngeilou  ding  hi.  I  theih  dia  hoih  mahmah  khat  ahihleh, ZNC  in  kum  1980  a  V.V.Giri,  President  of  India  kianga  Memorandum  a  piakna  ah,  'unleash  the political  chain  that  binds  Zomi(dismantle  the  political  barriers  between  the  Zomi  of  Burma  and India'  chih thulu na zang uhi. 

ZNC  movement  bei  khat  suak  mahleh,  huailai  sawng  mah  in  research  scholar  tamtakin Zosuan  minam  ihihna  diktak  suikhia  in  hong  tangkou  khia  uhi.  Amaute  laka  chepteh  tham mahmahte  ahihleh  Dr.  Tualchin  Neihsial,  Pu  S.  Thangkhangin,  Pu  L.  S.  Gangte,  Pu  Dr. Kamkhenthang,  Pu  Dr.  Vumson,  Pu  Lal  Dena,  Pu  Rev.  Dr.  Mangkhosat  Kipgen,  Pu  Rev  Prim Vaiphei,  Rev.  Dr.  Sing  Kho  Khai,  Rev  Khup  Za  Go,  etc  ahi  ua,  amaute  laigelhte  muhtheih  in omvek lai hi. 

Kum  1990s  bullam  apan  Manipur  singtangmite‟  politics  huihnung  hong  chituam  mahmah a,  galvantawi  tuamtuam  apan  nawkna  tuamtuam  kituak  hi.  Hiai  hun  a  i  dinmun  haksatdan, thawmhau  dan  leh  i  mangbatdante  ka  ngaihsut  chiang  in,  Judate  Aigupta  a  saltan  lai  bang lungsim  ah  hong  kilang  thei  hi.  

Huchi‟n  Zomi  nam  lamkai  leh  Saptuam  heutute  leng  patau  in, awlmohna  lianpi  nei  uh  ahi  ngei  dia,  December,  1992  EBC(ECC)  Khawmpilian  khit  in Consultative  meeting  sam  zihzeh  uhi.  Hiai  hun  a  makaipi  a  pang  Phamsa  Rev.T. Jamkhothang panlakna  manghilh  theih  vual  ahi  kei  hi.  Chial  a  ka  om  bang  in  kei  leng  consultative  meeting  ah kava  tel  zel  hi.  Heutu  paikhawm  te‟n,  ut  leh  utlouh  thu  gentheih  omlou  in,  Pawlpi  khat bawlkhiakna  dia  mohpuakna  piak  in  ka  om  hi.  New  Bazar  a  Pu  K.  Vungzalian,  Ex-Minister‟ innsawngtung,  common  room  ah  hon  final  khum  ua,  Phamsa  Upa  T.  Phungzathang,  Ex-Minister in  thumsakna  hon  nei  hi.  Huchi‟n  Jan  1993  sung  ngei  a  Diphu  nusia  a  Lamka  hong  pemtou  dia thupiak toh ka kikhen uhi. Lamka  ka  hong  tun  in  koi  a  bangchi  pat  ding  chih  ngaihtuah  ngal  ahi  a,  Aizawl  a  om  Pu Tielkhal,  CNF  heutu  kava  kimuhpih  ua,  belhtak  ana  hi  khol  kei.  

Huchi‟n  Lamka  hong  kik  in, Burma  a  Kachin  Independent  Army  (KIA)  heutute  toh  kimu  di‟n  kei,  L.  Tualkhanhau,  G. Vungsuanthang  leh  Pu  Tunzakham  Hangzo  ka  kisa  ua,  Rev  T.  Jamkhothang  in  thumna  toh  hon khakhia  hi.  Burma  ah  Pu  Thanglianpau,  Gen.Secretary,  ZNC(Burma)  leh  elected  MP,  Burma  in hon  makaih  hi.  Ka  kimuhpih  dingte  uh  Pawl  min  lou  a  muh  theihlouh  ahih  ziakin,  kou  leng  ka kikumkhawm  ua,  i  hihna  diktak  leh  sak  leh  khang  in  i  pomtheih  pen  uh  Zomi  ahih  banah, researcher  leh  historian  teng  in  leng  Zosuan,  Zomi  ihihdan  leh  min  dangte  (Chin,  Kuki  leh  Lusei) midang  te'n  hon  sapna  ahihdan  nial  vuallouh  a  suikhia  khinta  ahih  ziak  in,  Pawlpi  min  ding  in Zomi  Re-unification  Organisation  (ZRO)  chih  April  1993  in,  Phaphian  mun  ah,  namkipna  kon nei  uhi.  Pawlpi phuhkhiak dia thupukna  bawl hun  Feb, 1993  hi  a,  amin hong  kiphuah April, 1993 ahi.  Ahi  a,  hiai  hun  in  leng  Pawlpi  structure  bangmah  bukimtak  a  lepfel  ahi  nai  kei.  Huchi‟n  KIA Chairman  Pu  Brangsai,  Chief  of  Army  Staff  Pu  Zawmai  leh  Foreign  Secretary  Pu  Zongkhra  te toh ka kimu ua, a  siam un a  hon deihsak mahmah  uhi. Lamka  ka  hong  tunkik  un,  New  Lamka  YPA  Hall  lui  ah  heutu  tamtak  paikhawm  in, report  piakna  leh  ZRO  structure/body  bawlfelna  kinei  hi.  

Heutute‟n  hamphatna  hon  pia  ua President  hihna  ka  let  banah,  Pu  Thanglianpau@Daniel  Thang  in  Vice  President,  D. Kamsuanthang,  Gen.Secretary,  Thangzakhum,  Fin.Secretary  chihte  guan  masak  ahi. Mobilization  leh  awareness  campaign  patngal  ahi.  Gam  leh  nam  it  tuailai  bangzah  hiam  in gamnuai  zuan  ngal  ua,  Pu  Kaizasang  makaihna  toh  training  kibawl  in,  huchi‟n  Zomi Revolutionary  Army  (ZRA)  hong  piangkhia  hi.  Kum  Sept,  1993  in  Delhi  ah Thanglianpau@Daniel  Thang  toh  ka  hoh  ua,  India  Government  kiangah  dawlkhaat  kiseplut  hi. Tua  dawlkhaat  ah,  're-unification  of  all  Zomi  of  Burma  and  India  into  one  political  unit'  chih thulu kipansan hi.   Mobilisation  bawl  na  ah,  tribe  tuamtuam  heutute  ki  lutchilh  masa  hi.  Hiai  hun  a  hon malakpih  Pu  L.  Chinkhanlian,  Editor,  Manipur  Express,  Pu  Kapchhung,  Gen.President  YPA GHQ,  Pu  Chin  Ngaihpau,  Gen.Secretary,  YPA  GHQ,  Pu  S.  Chinzalam,  Pu  N.  Thangchinhau,  etc te  manghilh  theih  vual  ahi  kei  uh.  Tribe  sung  mobilization  gahsuah  in,  kum  1995  in  STC(SNC), VPC(VNO),  PTC(PNC)  leh  Teddim  Chin  Union  (TCU)  te‟n  Charter  of  the  Zomi  Re-Unification Organisation  suaikai  a  sasin-salung  nekhawm  in  Pawlpi  namkipna  leh  minam  adia  panlakna  hon neitou ngekngek uhi.  Tuni chiang  in tribe  9 bang  in sasin-salung  nekhawm  in Zomi  movement ah i  semkhawm  theita  ua,  kipahhuai  kasa  mahmah  hi.  Huchi‟n  Manipur  ah  ZRO  tuh  Zosuan  tribe tuamtuamte  (tribe  cheknokte  ka  chihsek ahi)  khaikhawmtu  hongsuakta hi. I  theih  chiatsa  bang  in,  Pawlpi  lamzangtak  a  paitou  kimlai  June  24,  1997  a  KNF(P)  te‟n Saikul  khuami,  minautang  10  hon  kaplup  sak  chiang  in  buaina  meikuang  hong  kipankhia  hi.  

I sanggam  te‟n  hiaidan  a  hong  dou  hial  dia  gintakna  bangmah  a  kineihlouh  ziakin,  buai  kipat  chil in  vanzat  bangmah  kineilou  hi.  Himahleh,  Burma  a  sanggamte  toh  kithuzak  in,  a  neu  a  lian,  a  nai a  gamla  a  om  Zomi  te  i  panghuan  ua,  gamtang  thei  zawdeuh  a  i  om  chiang  in  balance  of  power hong  omthei  in,  huchi‟n  Oct,  1998  in  unau  kal  a  kilemna  (Kuki-Zomi  Peace  Accord)  i  bawl  thei uhi.  Hiai  peace  accord  thutuun  poimoh  mahmah  ahihleh,  nomenclature  thu  a  kuamah  ki  imposed khum  louh  ding  chih  leh  tax  leng  forced  a  kingetlouh  ding  chihte  ahi.  Hiai  buai  hun  in  Zomite‟ Pathian  i  samkhawm  ua,  Saptuam  te‟  thumna  leh  panlaknate  manghilh  theih  vual  ahi  kei  hi.  

Kum 1997-'98  buaina  ah  si  leh  mang  tampi  i  om  a,  poi  mahmah  in,  khasiathuai  mahmah  hi;  himahleh, Pathian  in  hiai  buaina  tungtawn  in  Zomite‟  kipumkhatna,  khovel  theih  a  Zomi  puanzakna, Pawlpi hatzawksemna leh Zomi  movement  suhattu hong  suaksak maimah  hi.   Tamtak  ten  Zomi  sihpih  a  hinpih  ihihdan  phoklou  in,  tuni‟n  Pawlpi  bang  i  dem  ekek  ua, heutumasate‟  vision  leh  kalsuannate  bangmahlou  in  i  koih  uhi.  Pawlpi  Kivaipuakdan  leng  theilou i  hia  ahih  keileh  kitheih  mohbawl  i  hia  chih  ding  khop  in  i  phengpaita  uhi.  

Ettehna  ding  in, Pawlpi  kiphuhkhiak  chil  in  tribe  te  pansan  pipen  a  kinei  mah  ahi.  Ahi  a,  Pawlpi  pen  armed  group khat  hong  hih  chiang  in,  civil  organization  toh  kalsuan  kikim  himahleh  pumkhat  suaktheilou  hi. Civil  organization  or  Tribes  ten  leng  Pawlpi  a  tanvou  a  neih  ding  ahi  chihthu  hong  ginkhiak tunglai  in,  ken  bel,  tanvou  leh  mohpuakna  tonkhawm  gige  ahi  (power  and  responsibilities), thautawite‟  kalsuanna  teng  kou  leng  ka  mohpuakpih  ding  uh  na  chihtheih  uleh  hoihlua  ahi, himahleh,  huai  hizenlou  a,  policy  kibang  a  kalsuankhawm  in,  tribe  teng  Council  khat  nuai  ah kikhaikhawm  leng  hoihzaw  ding  ahi,  ka  chi  hi.  Huaimah  paisuak  in  Zomi  Council  (apex  body  of Zomi  CSOs),  i  bawlkhia  ua,  federal system  a  zui  hi.  Pawlpi‟n bel  Presidential form of democracy zui  in  tunitan  i  paitou  tadih  hi.  

Pawlpi  a  semtute  minam  adia  hinna  phal  a  kipiate  hi  a,  CSO  lam bel  huaidan  hilou  hi.  Hiaite  banah,  ZRO  in  Kivaipuakna  Daan  (Constitution)  hoihtak  kinei  a  kum teng  in  Annual  Assembly  kinei  gige  a,  huai  hun  ah  Annual  Audited  Statement  velkhawmna, Annual  Budget  approve  na  leh  maban  kalsuan  dingdante  kikupkhawmna  neih  zel  ahi.  Kum  nga (5  years)  dan  teng  in  General  Assembly  kinei  a,  Assembly  palai  paikhawmte‟n  (CEC  member leh  Cabinet)  President  ding  telna  kinei  zel  hi.  A  kallak  a  President  deihlouhna  leh  muanzoh louhna  omkha  thei  chihziakin  Impeachment  clause  leng  Constitution  ah  ki  omsak  hi.  Hiai  dante zuilou in  President khekkhiak or paihkhiak theih hilou hi. 

SoO  LEH UPF HONG PIANKHIAK DAN Tuma  deuh  a  JK  Suan,  New  Lamka  kichi  khat  in,  „Pu  Calvin.H  makaih  in  UPF  (United Peoples‟  Front)  kichi  minvuah  in  kum  2005 in  India  Army  te  toh  SoO  suai  kaih  in  om‟  hon  chitel a,  nak  diklouh  lua  ahi.  UPF  hong  piankhiakna  dia  khuampite  Pu  Zoramthanga,  Hon‟ble  CM, Mizoram,  Pu  Thanglianpau,  President  ZRO  leh  D.Kamsuanthang,  Ex-Gen.Secretary,  ZRO  te  ahi ua,  huai  hunlai  in  Calvin.H  ichihte  "chiak  chiak"  chilai  ahi  uh.  UPF  malam  in  leng  IPRA  chih kipankhia ahi.  A hun hun  a  heutute  zahtak a  contribution a  neihte  uh  theihsiam  kisam hi. 

Kum  2000  lakvel  apan  tawlkhat  Phaijang  helpawl  in  naktakin  hon  nawk  ua,  huai  hunlai mah  in  heutu  tuamtuam  apan  Manipur  context  a  political  demand  neih  ding  pressure  hong  hat mahmah  hi.  Himahleh,  a  chil  in,  Pawlpi‟n  bel  Manipur  context  kia  a  demand  neih  lemtang kisalou  hi.  Consultation  bangzah  vei  hiam  neih  ahih  chiang  in,  i  thiltup  pipen  nelhsiahna  leh taihsan  ding  chihna  hilou  in,  Manipur  a  buhpang  lei  khat  neih  ding  chih  thupukna  om  ziakin, 2005  in  Ministry  of  Defence,  Govt.  of  India  toh  Ceasefire  agreement  kinei  masa  hi.  Hiai  suai kaihpih  te‟n  political  table  tan  kon  tunpih  ding  uh  a  chih  ziakin,  amau  leng  tunitan  hong  angvan mahmah  uhi.  Political  solution  neih  baihlam  zawkna  ding  ngimna  banah  solution  omleh  a hamphatpih  thei  dingte  laka  armed  group  tuamtuamte  toh  kalsuankhawm  ding  chih  Government lamte  deihdan  ahih  ziakin  IPRA  bawlkhiak  masak  ahi.  Huai  zoh  kum  2006  in  UPF  phuhkhiak  hi a,  founder  President  Pu  Thanglianpau  ahi.  

UPF  sunga  kipawl  khawm  group  tuamtuam  te‟n  issuebased  a  pankhawm  ding,  nomenclature  thu  buaipih  masaklouh  ding,  Manipur  a  political  status khat  neih  theihna  dia  kalsuankhawm  ding  chihte  tup  pipen  in  kinei  hi.  Huchi‟n  kum  2008  in  UPF leh KNO  min  zang  in tripartite SoO  suai kaih ahi. SoO  Preamble  toh  kituak  political  demand  bang  hoihpen  ding  hiam  chih  Pawlpi‟n consultation  kineizui  ngal  a,  Study  Team  kibawlkhia  in  amau  te‟n  Assam,  Meghalaya  leh Mizoram  khong  va  khodak  uhi. 

 Amaute‟  recommend  dungzui  in,  Manipur  tribal  te  adia Autonomous  State  status  (Art.244A)  hoihpen  leh  thil  hitheipen  ahi  chih  a  kimuhsuah  ziakin  ZC in  ATS  demand  na  Government  ah  submit  ngal  hi.  Hiai  pen  UPF  level  ah  leng  kikupna  omtou tou  a,  huchi‟n  UPF  mah  in  leng  ATS  pen  AHS  a  khek  in  Autonomous  State  demand  hon lemsakpihta  uhi.  KNO  in  bel  Kuki  State  demand  paipih  uhi.  Huai  hunlai  in  UNC  te‟n  Alternative Arrangement  (AA)  demand  bawl  uhi.  Tribal  teng  paikhawm  theihna  dia  Kuki  leh  Naga  kikal adjustment  kibawltuah  zek  poimoh  a,  tua  ding  in  nakpitak  a  panlak  ahi.  

Himahleh,  kum  2015  a Naga  leh  Govt.  of  India  in  Framework  Agreement  hon  bawl  guih  leh,  Naga-te  leng  hong    kituam zial in  ei agenda  ah hon  lunglutpih nawn  kei  uhi. Kum  2015  a  3  Bills  buailai  in  UPF  leh  KNO  in  leng  State  Government  in  hon  bawldan lungkimlouh  lahna  leng  hi  ding  chi  in  common  political  demand  ding  in  fullfledge  Statehood  ki thukim  uhi.  Manipur  a  Congress  ministry  in  political  Talk  a  nelhsiahdan  leh  3  Bills  hon bawlkhum  dante  uh  thangpaihhuai  sa  in,  UPF  heutute‟n  leng  BJP  uliante  toh  kihoulemna  chikhat hon  bawl  uhi.  

Tua  ah,  BJP  in  Manipur  a  ministry  a  bawlkhiak  ngeingei  leh  BTC  model  with  6sc hon  bawlsak  ding  uh  chih  ahih  banah  Interlocutor  hon  guansak  ding  uh  chih  ahi.  Manipur  ah  BJP ministry  hong  dingkhia  ngut  a,  kilemna  omsa  bang  in  Interlocutor  ding  piak  in  i  om  a,  political talk  leng  hon  patpih  uhi.  Himahleh  TC  demand  toh  kisai  serious  talk  kipanzok  theilou  hi,  aziak bel,  Government  in  KNO  leh  UPF  te  TC  demand  a  paikhawm  dia  hon  deih  banah  KNO  in  Kuki TC  chih  dia  hon  ngiat  ziak  un  kihoulemna  omthei  zawklou  hi.  

A  tawptawp  in  KNO  leh  UPF  te TC demand  ah hong  paikhawm  thei ua, huchi‟n  Draft TC demand  government kiang  a  submit  ahi. TULEL A  I  BUAINA  Political  Talk  nanung  pen  ah  Pu  AB  Mathur,  Interlocutor  in,  „tu‟n  zaw  na  document  uh  a kimta,  final  decision  bawlthei  ding  UPF  Chairman  leh  KNO  President  te  Talk  a  hongtel  teitei ding  uh  ahi‟  achih  apan  i  sung  ah  setan  hong  kilang  hi.    

ZRO  President  hih  ut  tenten  khat  leh UPF  Chairman  hih  ut  mahmah  dang  khat  hong  pangkhawm  ua,  i  sung  hong  kilok  panta  hi. January  21,  2019  a  ST  Thangboi,  Secretary,  UPF  toh  kaki  houna  ah  hiai  dinmun  a  chiang  mai. Pu  Kamkhanpau,  President  ZDV  in  hon  theihpih  hi.  Hiai  bang  a  buaina  omtheih  kal  ngaklah  a panla  den  leh tosawntu om  ahihdan leng  haih  vuallouh ahi. Calvin.H  in  amah  thutum  a  Cabinet  Emergency  meeting  a  sapa  Thanglianpau,  President, ZRO  stepdown  dia  Cabinet  5  te  suai  a  kaihsak  khit,  a  ninawn  zingkal  in  Khupthang  ka  inn  ah hong  vaklut  in  thil  omdan  hon  hilh  hi.  Ken  leng "Thanglianpau"  siat  leh  phat  i  theihsa  vek  hi  a, bang  chi  phut  na  hi  ua,  bangziaktak  a  hichi  gamtat  na  hi  ua‟  chi‟n  ka  dong  hi.  Ama‟n,  "Calvin.H in  ka  innbawl  laklawh  lua,  zou  nuam  a  President  kianga  Thanlon  lama  contract  work  ka  nget  leh aw"  chi  a  lah hon pelou.  Behiang  PS  bawlna  ka  nget nawn leh  huai  leng  Rs.80 lacs kia  hon pezel, heh  mahmah  ka  hi‟  a  chi,  chi  hi.  Khupthang  mah  in  leng,  "ei  leng  Cabinet  khat  kihi  a  i  Zi  te'n bazar  a  mehzuak  mai"  chi‟n  gen  beh  hi.  Ken  leng,  „khai  aw,  taget  aw,  sum  kituh  na  hi  maimah  ve ua  le  maw‟  ka  chi  hi.  Manlou  a  tul  guang,  sumulou  a  dial  hokna  om  ahi  peuhmah  hi.

Lianmuanthang  Valte  thahsom  chih  apan  foreigner  case  tan  ah,  aziak  leh  zar  ding  phuaktom toutou  lel  uh  ahi  chih  chiang  mahmah  hi.  Tuni  a  i  buaina  uh  mimal  duh-amna  ziak  himasa mahleh, political solution  i  neih ding  dalna  a  ziak lianpen ahi. Calvin.H  in  tuma  deuh  a  JMG  Chairman  address  a  a  laigelhna  a  "Thanglianpau,  the  selfstyled  leader  of  the  ZRO/ZRA"  a  chih  mokpen  diklou  ahi.  Pu  Thanglianpau  pen  Kachin  state  a ZRO  ainah  phahtute  laka  khat  hi  a,  founder  Vice  President  ahih  banah,  kum  1996  apan  Manipur pansan  a  I  Zomi  movement  a  kiheltou  den  heutu  khat  ahi.  

Kum  1997-‟98  buaiven  kuan  lam  in, New  Lamka  YPA  Hall  dim  phitphet  a  kikhawm  Saptuam  heutu  leh  Minam  makai  banah  Pawlpi sung  a  workerte  deihna  banga  ZRO  President  hihna  Thanglianpau  kianga  ka  piak,  Phamsa  Rev T. Jamkhothang  in  a  luzanga    khutnga  a  thumna  toh  a  namdet,  ama  ut  thu  leng  hilou  a  President mohpuakna  piaka  om  ahi.  Hiai  bangteng  ahih  nunga,  bang  dia  Calvin.H  in  self-styled  President chi  khonung  thei  mok  ahia?  Thanglianpau  in  President  ahihnung,  amah  khazapna  nuai  a Calvin.H in mohpuakna  tuamtuam lentou a,  special treatment piaktouh ngitnget hizaw  lou hiam?   

Lungthul  mutiny  ah  a  min  dawkkha  mahleh  ngaihdam  hi  a,  latest  Presidential  election  zoh  a Thanglianpau  in  Vice  President  mohpuakna  a  piak  zenzen  leh,  nahkhok  in  muvanlai  nou  a  khawi mah hong  bang  hizawlou hiam ? ZRO  in  Zomite  kigawmkikna  dia  theihtawp  suah  a  kum  25  val  i  panlaknate  lakah,  moral integration  tan  i  lawhching  mahmah  ua,  physical  or  geographical  integration  process  pai  lellel  in, political  integration  process  ah  i  luttou  theita  uhi.  Hiai  bangtan  i  tunlai  ua,  bang  dia  Pawlpi‟n tribe  teng  tokbuai  chi  a  ngoh  mokmok  thei  i  hia  ?  Bang  dia  haksapi  a  i  kaihkhawm  Zosuante khenzak  teitei  sawm  i  hia  ?  

Bang  ziaka,  Pawlpi,  ZC  leh  UPF  Kivaipuakna  Daante  palzut  zen  a gamtang  i  hia  ?  Bangziaka  Zomi  policy  kalh  zen  a,  gamke  khat  sunga  citizenship  issue  khawng vek  a,  India  Zomi  leh  Burma  Zomi  chih  khawng  genthei  mok  i  hia ?  Hehpihtakin  hichibang chindan  hon  tawpsan  un,  khangsawnte‟  hamsia  pozoulou  ding  na  hi  uh.  Armed  group  sung  ah Cadre  leh  Leader  dinmun  a  kibang  ngei  a  hia  ?  SoO  ground  rules  ah  Bangladesh  a  piang,  Burma a  piang  leh  India  a  piang  chihte  khentuamna  om  hia  ?  India  politician  tamtakte  Pakistan  a  piang ahihna uh question ahi ngei  a  hia ?  Hai leng  a  hun  phet om  a,  zuau gen in leng  a  phaktop nei  ahi. 

Tunitan  Pawlpi  kalsuannate  kidong  dialdial  masalou  a  thil  hih  tamlou  ahi.  ZYA  vai  bang leng  aleh  amak  in  tuni‟n  i  gen  ua,  adiktak  a  gen  in,  1997-‟98  buai  sung  teng  ZYA  panlakna  toh kep  tuakte  kikem  a,  vui  ngaite  kivui  ahi.  Huailai  apan  Zomi  sunga  sih  leh  man  hun  a  kisaidan khat  a  paikhom  ding  chihthu  omsa  ahi.  Hiai  toh  kisai  consultative  meeting  Muvanlai  Camp  mun a  neih  hun  a  PTC  HQ  heutute  thugen  khong  phokthak  huai  kasa  hi.  PTC  hiam  YPA  hiam  heutu kikhek  teng  a  minam  policy  khekzel  ding  chidan  i  hi  uhia? 

Tuni  chiang  in  Burma  a  Zomi  khua teng  ah  ZYA  unit  omsuak vekta a, Manipur  ah leng  ZYA Block 10 vel om  a, Unit 120 val nei uhi. Guite  kual  a  Paite  khua  20  khong  in  ZYA  mah  in  kana  kivaipuak  ding  uh  a  chih  ziak  ua, Pawlpi‟n  YPA  target  tuam  a,  Paite  hih  chimit  a  omta  hia  ?  ZYA  Unit  dang  100  val  te  Paite  khua hi selou uh  ahihlam  theilou  tel  i  hi uhia  ?  Mimal a  ZYA heutu ihih chia  ZYA gum mahmah,  YPA heutu  i  hih  chia  ZYA  doubawl  ekmok  chih  omthei  hia  ?  Re-unification  process  a  i  panlaknate hoih  i  sak  kei  leh  kikupkhawm  a  bawllem  theihlouh  a  om  kei.  

Hiai  khawng  neneuhte  kisiat kibalna  in nei kei ni. Hiai  mah  bang  in  ZoLLS  toh  kisai  leng,  thudik  theichian  loupi  in  numei  ak  gulmu  mah  i bang  kheukhou  uhi.  Consultative  meeting  deihna  banga  hong  kibawlkhia  ZoLLS  nasepte  tunung kum  50/60  bang  a  piching  pan  ding  thil  ahi  ua,  a  Member  te  leng  mi  muanhuai  leh  zahtak  tham ching  ngen  ahi  uhi.  Kei  leng  Adviser  ka  hihna  ah  a  nnasep  uh  ka  theihpihlouh  a  om  kei  hi. Kuamah  pau,  kuamah  lai  demna  leh  sukbei  sawmna  a  om  kei  hi.  I  phuahtawm  gam  gen  moklou  a i  theihsiamlouhte  a  kisaipih  heutute  kianga  kan  chet  ding  ahi.  

A  himhim  in  Pawlpi  sung  ah  leng pau  leh  ham  a  kideidanna  a  om  kei  a,  Zomi  pau  chihtuam  biik  leng  a  om  tadih  kei.  Pau  leh  ham huchituk  a  awlmohna  nei  i  hih  leh,  Bangalore,  Delhi,  Mysore  khawng  apan  Languistic  expert samkhia  zen  a  Seminar  leh  workshop  kisai  zelte  a  bang  ziaka  tellou  i  hia  ?  I  theihsiamlouhte bangziaka  amaute  dong  lou ?  Tua  documents  a  kaihkhopte  uh  leh  a  buaipih  lelte  bang  uh  en  ve ua,  pau  teng  kaikhawm  a  common  dictionary  a  bawlkhiak  dek  bang  uh  kuamah  kawktuam  nei ahi  sam  a.  Kei  mahmah  bang  leng  Chinzam  Tawmbing  Paite-English  Dictionary  pen  Zomi— English  dictionary  khat  dan  a  internet  khawnga  kapkhiak  dia  hoihsa  a  dawptu  in  ka  pangkha  hi. 

ZoLLS  mah bang  in  issue-base  CSO  i  phuhkhiak  bang  zah hiam leng  a  om  uhi. Khamtheih  guihtheih  doudalna  toh  kisai  bang  leng  ZRA  town  a  omte‟n  theihtop  suah  a pan  hon  lak  chiang  in  lawhching  mahmah  a,  himahleh,  key  supplier  tatakte  hon  sukkhak  dek chiang  un  kawikil  kil  hiam  apan  dalna  lianpi  a  tuaksek  uhi.  

Kani  khamna  toh  kisai  leng  Saptuam heutute‟  patauhna  zahtakna  toh  Pawlpi‟n  khamna  hon  bawl  uleh,  a  lehlam  a  Pawlpi  toh  mekmat teitei  i  sawm  ua,  kuate  hiam  sukminsiatna  di‟n  i  zangzel  ua  poitak  ahi.  Pawlpi'n  khamna  thu  a suahlai  a,  semsuah dia  mohpuakna  a  piakte  mah tuni a gensia tute  hilellou hia? Zomi  policy  mubanlou  a,  minam  itna  neukha  leng  neilou  te‟n  Pawlpi  kibukna  ding  in hong  zang  nawn  mahmah  kei  un.  

I  lungkimlouhna  leh  i  paidan  hoih  isaklouhte  kikup  khawm dialdial sawmlou a,  lemna  thugente  bang  i  nelhsiah laiteng  ei  a  diklou ihihlam  kiphawk huai kasa hi.  Pawlpi  i  chih  mimal  khat/nih  tung  ah  kinga  hilou  a,  Minam  leng  Pawlpi  khat  kia  tung  ah kinga  hilou  ahi.  Tuni  a  kha  7/8  kiphin  tute‟n  Minam  adia  kum  25  val  i  sepkhiaksa  teng  leitual denna  ihihlam  kiphawk  hun  lua  petmahta  ahi.  Minam  ka  it  chichi  khem  a,  Manipur  a  Zosuan teng  in  political  survival  i  neihtheihna  ding  chance  subuaitu  a  i  panzel  leh banglak  minam  it  kha  i hia ?  

A  Little  learning  is  dangerious;  a  Little  Knowledge  is  detrimental  for  the  future.  Kuapeuh Minam  heutu  hih  ut  in  Minam  itna,  theihna  leh  vision  thuah  in  road  map  hoihtak  nei  in  minam ma  hon  kai  unla,  heutu  masate‟  panlaknate  leng  zahtakdan  hong  thei  un.  Hehna  a  vaihawmlou  in, pilna  in  vai  hon  hawm  zaw  un.  Thudik  nelhsiah  leh  pialsan  lou  in  hong  pang  un.  ZRO kibulphuhna,  truth and freedom  ahi.

 Pathian in Zomi  leh  Zogam vualzawl zel hen.

Share: